Haft czerwono niebieski to najmłodszy
z haftów stosowanych w rzeszowskim stroju kobiecym. Powstał na początku XX w. i zanikł w latach dwudziestych, wyparty przez strój krakowski.
Był najbardziej oryginalną propozycją hafciarską w regionie o czym świadczą jego odmiany – rzeszowska, łańcucka, przeworska i konturowa.
Haft ten stosował elementy florystyczne, często o bardzo abstrakcyjnym wyglądzie i egzotycznym pochodzeniu, np. orchidea.
Nie znamy przyczyn ani okoliczności powstania haftu czerwono-niebieskiego, ale obecnie najbardziej prawdopodobną hipotezą, dla czego wybrano właśnie te dwa kolory, przedstawiła Pani Monika Zydroń, kustosz Muzeum Etnograficznego w Rzeszowie. Według tej hipotezy haft ten miał nawiązywać do kolorów stroju męskiego.
Odświętny strój męski składał się z białej koszule ozdobionej haftem oraz komplet – kamizelkę i spodnie uszyte z niebieskiej tkaniny wełnianej. Spodnie naszyte miały czerwoną „oblamówkę” pokrytą kolorowymi wyszyciami.
Haft czerwono-niebieski zyskał sobie dużą popularność i zaczął być stosowany na całej Rzeszowszczyźnie.
Strój rzeszowski ulegał intensywnym zmianom i wykształciły się jego trzy odmiany – rzeszowska, łańcucka i przeworska – które z czasem narosły tak bardzo, że stały się osobnymi strojami. Stąd też obecnie wyróżniamy strój rzeszowski, strój łańcucki i strój przeworski.
Również haft czerwono-niebieski wykształcił swoje odmiany.
Haft czerwono-niebieski w okolicach Rzeszowa miał swoją podstawową – pełną formę, a także swoją odmianę konturową. Przypuszczalnie odmiana konturowa była inspirowana makatkami.
Wersja pełna i konturowa nie mieszały się w jednym wzorze, choć mogły występować na jednej koszuli – rękawy – haft konturowy, kryska, przyramki i mankiety haft podstawowy.
Odmiana konturowa służyła też do zdobienia innych przedmiotów, nie tylko stroju.
Haft pełny wykorzystywał następujące ściegi:
- atłasek,
- sznureczek pojedynczy,
- nitka ciągniona,
- maczek,
- dziergany (tylko na ząbki).
Ściegiem podstawowym w hafcie konturowym, tak jak przy makatkach, był ścieg sznureczkowy (sznureczek pojedynczy). Rzadko korzystano ze ściegu atłaskowego.
Odmiana przeworska przedstawia większą płynność granic, gdyż mamy w niej eksponaty wykonane haftem pełnym i konturowym, a także łączące ze sobą oba rodzaje. Stąd też nie rozdziela się ich w tej odmianie.
W Przeworsku hafciarki korzystały z innych inspiracji, do których należy zaliczyć szlacheckie (haft jakobiński) i kościelne (haft barokowy).
Ściegami używanymi w tej odmianie są: atłasek, sznureczek, fastryga drobna (zamiast maczka), łańcuszek i dziergany (tylko na ząbki).
Odmiana łańcucka nosi znamiona podobieństwa do występującego na tych terenach wcześnie haftu czerwonego, stąd tez mała ilość zachowanych eksponatów. Zdobnictwo też cechuje się największym prymitywizmem, co nadaje mu najbardziej ludowego charakteru.
Ściegami używanymi w tej odmianie są: atłasek, sznureczek, ścieg ziarnisty (zamiast maczka i fastrygi drobnej), gwiazdka i dziergany (tylko na ząbki).