Haft kociewski jaki znamy dzisiaj jest odtworzonym przez Małgorzatę Garnysz i Marię Wespę rodzajem haftu płaskiego. Nie mamy informacji dotyczących skąd autorki czerpały wiedzę i inspiracje na temat dawnego haftu kociewskiego, ale mimo iż działały osobno i bazowały na innych źródłach, to ich koncepcja kolorystyczna jest spójna. Poznajmy zatem wszystkie kolory Kociewia.
Zapoznaj się też z moimi wcześniejszymi artykułami na temat historii haftu kociewskiego i szkoły morzeszczyńskiej.
Antoni Górski
Antoni Górski był jedną z osób, które przedstawiły własną propozycję haftu kociewskiego. Jego koncepcja artystyczna, jest jedyną ocalałą spośród nieuznanych propozycji w latach siedemdziesiątych. Dokładniej stosował on pięć kolorów: purpurowy, pomarańczowy, żółty, niebieski i zielony.
Szkoła Morzeszczyńska
Analizując szkołę morzeszczyńską haftu kociewskiego, doszedłem do wniosku, że autorka musiała znać i mocno inspirować się szkołami wejherowskimi haftu kaszubskiego. Wskazują na to zastosowane środki artystyczne i wspólne źródła inspiracji.
Szkoła morzeszczyńska haftu kociewskiego stosuje ośmiobarwną paletę kolorów. Szkoła wejherowska haftu kaszubskiego stosuje zaś siedmio barwną paletę kolorów. Jest to jednak paleta obecnie przyjęta, naśladująca paletę szkoły żukowskiej. W oryginalnych materiałach Franciszka Majkowska, autorka pierwszej szkoły wejherowskiej, stosuje ośmiobarwną paletę kolorów. Zestawienie tych kolorów zawiera poniższa tabela.
Tabela 1. Porównanie kolorów mulin szkoły morzeszczyńskiej i wejherowskiej.
Poza ośmioma podstawowymi kolorami, autorka stosowała też kolory dodatkowe, które były używane tylko w jednym, bądź dwóch elementach.
Do wypełnienia kłosów używa się dodatkowego koloru żółtego w odcieniu słomkowym.
Poza żółtym używała też innych kolorów dodatkowych, tj.: miętowy (listki, kolor ten pojawia się najczęściej z pośród dodatkowych, obok żółtego) i drugi odcień niebieskiego (tulipan).
Poduszka wykonana przez panią Marię Wespę, ze zbiorów Muzeum Narodowego w Gdańsku oddział Etnograficzny.
Foto: Archiwum Własne Autora
W szkole morzeszczyńskiej stosuje się nitkę brązową, jako zamiennik koloru czarnego i obwodzi się nią niemal każdy element, a także niemal każdą część danego elementu. I podobnie jak w szkole wejherowskiej stosuje się do obwiedzenia nitkę koloru czerwonego, ograniczając jej użycie tylko do jednej kategorii elementów, a mianowicie zbóż. Obwodzi się nią poszczególne ziarna w kłosie żyta, jęczmienia i wiechy owsa. Poza tym na niektórych pracach kłosy są obwiedzione kolorem żółtym (ciemniejszym).
Aktualna paleta kolorów szkoły morzeszczyńskiej.
Szkoła Pączewska
Małgorzaty Garnysz stosowała wielobarwną paletę, która jednak z czasem uległ ograniczeniu. W oryginalnych materiałach, będących w posiadaniu Muzeum Ziemi Kociewskiej, poza powszechnie stosowanymi kolorami, wymienia autorka takie kolory jak: ciemny różowy, jasny żółty, jasny zielony, jasny brązowy, granatowy, a nawet czarny, który jest wymieniony w jednej z prac. Ostateczna paleta zamknęła się w trzynastu kolorach.
W tece haftów kociewskich szkoły pączewskiej wydanej w 1982 roku przez Zrzeszenie Kaszubsko-Pomorskie oddział w Gdańsku wymieniono wszystkie trzynaście kolorów, lecz problem stanowił druk kolorów, które były trudne do rozróżnienia, co wynikało z zastosowanych farb, papieru, błędów w druku i upływu czasu. Kolejna teka wydana w 2007 r. pozwoliła na jednoznaczną identyfikację kolorów. Jednak w odniesieniu do haftu szkoły pączewskiej stosuje ich tylko dwanaście – nie użyto koloru jasnobrązowego, którego brak nie wydaje się istotny. Stąd też obecna paleta kolorów szkoły pączewskiej zmniejszyła się do dwunastu.
Foto: Archiwum Własne Autora
Aktualna paleta kolorów szkoły pączewskiej.
Paleta Protokociewska
W moich badaniach haftu kociewskiego, dotarłem do poduszki prezentowanej poniżej:
Poduszka wyhaftowana około 85 lat temu przez Marię Drożdż z Barłożna w kolorystyce, którą można by nazwać protokociewską. Ale jest to wzór kaszubski Maksymiliana Lewandowskiego.
Poduszka wykorzystuje 12 kolorów czerwony, pomarańczowy, złoty, żółty, trawiasty, zielony, jasny niebieski, średni niebieski, jasna fuksja, fuksjowy, różowy, biały. Spośród tych kolorów 9 jest zbieżnych z paletą Małgorzaty Garnysz, 6 z paletą Marii Wespowej i prawie 5 z Antonim Górskim.
Foto: Archiwum Własne Autora
Kolory użyte tutaj są bardzo przemyślane i stosowane w konsekwentny sposób.
Paleta kolorów protokociewskich.
Porównanie
W pełni różnice, a przede wszystkim podobieństwa kolorów wszystkich wyżej wymienionych palet ukazuje nam dopiero zestawienie kolorów na kole kolorów.
Kolor purpurowy z palety Antoniego Górskiego i fuksjowy z palety protokociewskiej zostały zgrupowane w fioletach.
Kolor fioletowy dawniej było trudno uzyskać. W dawnych farbach stosowanych na użytek kościelny i szlachty otrzymywano kolor fioletowy z rozkruszonego ametystu, czyniąc ten barwnik bardzo drogim.
Kolor pomarańczowy w sztuce ludowej nie posiadał własnej nazwy i był najczęściej nazwany tak jak czerwony, czyli „krasy” lub czerwonożółty albo ciemnożółty. Przez co traktowany był jako odcień tych dwóch kolorów, a nie jak samodzielny kolor.
Kolor biały był często stosowany do zdobienia np. skrzyń wianowych, czy w haftach białych, ale w haftach kolorowych go unikano. W obu zaś szkołach kolor biały jest stosowany na równi z innymi kolorami.
Jak widać zebrane palety różnią się między sobą, posiadają niemniej kilka elementów wspólnych, tj.:
1. brak koloru czarnego, który zastąpiono kolorem brązowym,
2. stosowanie różnych kolorów, niezamykanie się w jednej palecie (np. niebieskiej, jak w haftach kaszubskich),
3. użycie koloru fioletowego, białego i pomarańczowego, które stosowano w dawnym zdobnictwie ludowym bardzo rzadko,
4. wspólna podstawowa paleta kolorów: biały, brązowy, czerwony, pomarańczowy, żółty, zielony, niebieski, fioletowy.
Taka zbieżność palet autorskich, a także palety z poduszki wyhaftowanej ponad 85 lat temu daje nam przesłanki do tego, aby przypuszczać, że kiedyś istniał na Kociewiu haft kolorowy o ustalonej palecie barw, stosowanej na szerszym obszarze.